وزیر فرهنگ افغانستان: در تلاش چاپ آثار کاتب هستیم

ایوب آروین

بی بی سی



رهین: کاتب تاریخ نگار و مردی مبارز سیاسی و اجتماعی بود.
سید مخدوم رهین وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان گفته است که هرچند هزینه کافی در اختیار ندارد، ولی برای چاپ آثار فیض محمد کاتب تلاش می کند.

آقای رهین گفت امکان این هم وجود دارد که امتیاز چاپ این آثار را به مراکز فرهنگی و علمی غیردولتی واگذار کند، اما او تاکید کرد که در هر حال آثار کاتب باید با رویکردی کاملا عالمانه و حرفه ای چاپ و منتشر شوند.

وزیر اطلاعات و فرهنگ نگرانی ها از این که هنوز هم برخی مقامهای دولتی به دلیل مخالفت با انتشار اطلاعات مندرج در آثار کاتب، مانع چاپ این آثار می شوند را بی مورد دانست.

در آغاز گفتگویی از او پرسیدم: از نظر دولت افغانستان، که شما وزیر اطلاعات و فرهنگ آن هستید، فیض محمد کاتب چه کسی است؟

مرحوم کاتب از نظر همه ما و شخصیت چندبعدی است که نه تنها تاریخ نگار بزرگی است، بلکه مردی مبارز سیاسی و اجتماعی هم هست.

زندگانی کاتب در عهد سراج الملت و الدین، امیر حبیب الله خان شهید و همچنان در زمان شاه امان الله با اعتماد و محبت خاص دربار همراه بود. مخصوصا در زمان شاه امان الله، که پادشاه نه تنها مرحوم کاتب را به عنوان یک مورخ احترام می کرد، بلکه به عنوان مرد فاضلی که در مبارزات سیاسی و اجتماعی کاملا همنوا و پیرو شاه امان الله بود، مورد شفقت خاصش بود.

نقش کاتب در تحولات اجتماعی آن زمان مانند سایر مشروطه خواهان و روشنفکران، روشن است و کاتب با قلم توانای خود آثار گرانبهایی آفریده است.

وزارت اطلاعات و فرهنگ به مناسبت هشتادمین سال وفات این شخصیت بزرگ وطن در نظر دارد که سیمینار خاصی در اوائل بهار (۱۳۹۰ خورشیدی) برگزار کند. می خواستیم این کار در این زمستان صورت بگیرد، اما احساس کردیم که ممکن است بسیاری از علاقمندان و کاتب شناسان نتوانند در این فصل به این سیمینار بیایند. به همین سبب آن را گذاشتیم به اوائل بهار و بعد از نوروز. به زودی تشکیل کمیسیون برگزاری محفل یادبود، کاتب اعلام می شود.

شما از محبت امیر حبیب الله خان و امان الله خان نسبت به کاتب یاد کردید، حبیب الله خان دستور مصادره و از بین بردن جلد سوم سراج التواریخ را صادر کرد و امان الله خان هم اجازه چاپ آثار کاتب را نداد.


رهین: کسی که در زمینه زندگی، آثار و افکار کاتب کار کند، به عنوان کاتب شناس شناخته می شود.
موضوع اجازه ندادن به چاپ کتابهای کاتب، مقداری مغشوش است، ولی من از آن فرمان شاه امان الله که به کاتب اجازه داده که از تمام آثار کتابخانه سلطنتی هر وقتی که خواست استفاده کند و حتی وظیفه داده به کاتب که بنویسد و از این آثار کتابخانه استفاده کند. حتی در سندی که من دیده ام نوشته که حتی مصارف چای روزانه کاتب را که روزی دو روپیه آن زمان باشد، شخص پادشاه به قلم خود تعیین کرده است. این نشانه ای از نزدیکی و صمیمیت است.

شما از اصطلاح کاتب شناسی استفاده کردید، تا چه حدی فکر می کنید که کاتب شناسی در افغانستان جا افتاده است؟

کاتب شناسی تعبیر بجایی است، برای این که زندگانی کاتب و پایان غم انگیز عمرش و همچنین آثار گرانبهایش و آن خط شیوایش، همه این ها در ابعاد مختلف خود قابل مطالعه و پژوهش هستند. بنابر آن، کسی که در زمینه زندگانی، آثار و افکار کاتب کار کرده باشد و یا کار کند، طبعا به عنوان کاتب شناس شناخته می شود.

از کاتب هزاران صفحه آثار خطی، غیر از آثار چاپ شده اش بجا مانده، در هشتاد سال گذشته این آثار مجال چاپ نیافتند، فکر می کنید، دلیل اصلی اش چه بوده است؟

خب اصولا ما در گذشته کتاب کم چاپ کرده ایم. امکانات هم زیاد نبوده است. شما اگر اولین وزیر اطلاعات و فرهنگ مملکت، که به نام رئیس مستقل مطبوعات یاد می شد- مرحوم صلاح الدین سلجوقی- کتابی را که به نام "افکار شاعر" نوشته و در کابل چاپ شده را ببینید، متوجه می شوید که تا چه حدی امکانات نشر و پخش ما ضعیف بوده است در آن زمان. بنا بر آن، مقدار زیادی از توجه نکردن به چاپ این آثار و کتب ناشی از مشکلات در امر طباعت و امثالش بوده است.

در هر حال، در این کار (چاپ آثار کاتب) غفلت صورت گرفته، ولی این غفلت بیشتر ناشی از فقدان وسائل و عوامل دیگر بوده و نه احساس بدبینی نسبت به مرحوم کاتب. شخصیت های والای دیگری هم هستند که توجهی به ایشان نشده.

تا جایی که اطلاع داریم، حدود پنج هزار صفحه از آثار خطی کاتب در آرشیو ملی موجود است و اخیرا خانواده کاتب در اروپا به بی بی سی اطلاع داد که سه هزار و پانصد صفحه از آثار کاتب نزد ایشان است و گفتند که دغدغه آنها نگهداری درست این آثار و چاپ آنها است، گفتنی شما در این مورد چیست؟


مهمترین آثار کاتب به دستور و تحت نظر مستقیم حبیب الله خان نوشته شده است.
ما هم نگهداری می کنیم، مثلی که الحمدالله آثار بسیار نفیسی را در آرشیو ملی نگهداری کرده ایم و هم چاپ می کنیم. من امیدوارم خانواده مرحوم کاتب با وزارت اطلاعات و فرهنگ تماس بگیرند و مطمئن باشند که نسل نو اگر مثل آنها فرزندان صوری کاتب نیستند، فرزندان معنوی کاتب هستند، مخصوصا قشر پیشتاز و روشنفکر.

از آثار مرحوم کاتب، بخش در باره مطالعه قبائل پشتون و قبائل هزاره را من هم دارم که ضمن کتاب امان التواریخ (عکس نسخه خطی اش که در کتابخانه نیویورک است) نزد من هست. من به دلیل کثرت مشاغل متاسفانه نتوانسته ام که آن را آماده چاپ بسازم، ولی امیدوارم که تا اوائل بهار من هم در این زمینه کار کرده باشم.

آثاری که قبلا به آرشیو ملی داده شده، بیش از بیست سال است که در آن جا نگهداری می شود، اما کاری برای چاپ آنها انجام نشده، اگر همه آثار کاتب هم جمع شود و کاری برای چاپ آنها نشود و در اختیار عموم قرار نگیرد، فایده آن چیست؟

اولا آثار آرشیو ملی در دسترس پژوهشگران و محققان هست و از دسترس اهل علم بدور نیست. ثانیا مهم این است که این آثار محفوظ باشد. فرصت برای این که پژوهشگران بروند، در مورد آنها کار کنند هست و همیشه هست. ولی مبادا این آثار از بین بروند، مبادا این آثار بر اثر حوادث نابود شوند.

اوائل سال جاری خورشیدی معاون دوم رئیس جمهوری و بعضی از همکاران شما در وزارت اطلاعات و فرهنگ از چاپ آثار کاتب سخن گفتند و در گفتگو با رسانه ها، از جمله بی بی سی وعده دادند که آثار کاتب چاپ می شوند، ولی در عمل به نظر می رسد که کاری در این زمینه انجام نشده است.


هر چند امان الله خان در موارد بسیاری از کاتب حمایت کرد، اما به آثار عمده او اجازه چاپ نداد.
چاپ آثار کاتب به صورتی نیست که کتاب را از آرشیو ملی بگیرید، ببرید به مطبعه و چاپ کنید. هر کدام از این آثار باید مورد مطالعه دقیق قرار بگیرند و با دیگر آثار کاتب مقایسه شوند، با دیگر نسخ مقایسه شوند و کار علمی و بعد از آن آماده چاپ شوند. چنین کاری به این سادگی نیست. اولا این کار را هر کسی نمی تواند، ثانیا کسی که این کار می تواند باید وقت کافی داشته باشد. معمولا این نوع کارها، زمان طولانی را در بر می گیرد.

خب تا حالا چه کاری در این زمینه انجام شده؟ شما تا حال افرادی را سراغ ندارید که این شرایط را داشته باشند؟

افرادی هستند، از جمله آقای (حبیب الله) رفیع که روی یکی از آثار کاتب کار می کند. کسانی دیگر هم به همین ترتیب به صورت پراکنده کار می کنند. ولی وقتی که ما این سیمینار را برگزار کردیم، دقیقا تعیین می کنیم که چه کسی به چه کاری دست بزند و من شخصا می خواهم هیات علمی را تعیین کنم که با دید کاملا علمی و انتقادی (آثار کاتب را) ببینند تا بعدا این آثار چاپ شوند.

این کارهای تجاری است که کتاب چاپ می کنند و تلاش می کنند که زود بفروشند. این کار علمی نیست. نوشته های مرحوم کاتب مخصوصا بخاطری که تاریخ است و اصولا تاریخ نویسی معاصر حرفه حساسی است در سراسر جهان. به دلیل این که بسیاری از مطالبی که ذکر می شود، به خوب و بد اشخاص بر می گردد، مخصوصا نسلی که از نسل حاضر زیاد دور نیست.

به همین سبب در صحت و سقم مسائل، در این که مطلب به وسیله مرحوم کاتب نوشته شده یا نه و امثال کارهایی که در تصحیح متن ایجاب می کند- که خودش فن مخصوص است- کارهایی باید صورت بگیرد.

در هر حال، من به این که آثار مرحوم کاتب زود چاپ شوند، علاقه ندارم، برای این که کاری که زود شود، صحیح نمی باشد. ولی عمیقا علاقه دارم که این کار صورت بگیرد و با دقت، تانی و مخصوصا متعاقب سیمینار یادبود مرحوم کاتب.


بخش عمده ای از آثار کاتب تحولات دوره امیر عبدالرحمان خان و چند امیر پس از او را با جزئیات کم نظیری در بر دارد.
ذکر همین خوب بدی که فرمودید در آثار کاتب وجود دارد و بعضی این نگرانی را مطرح کرده اند که آثار کاتب به دلیل رویکرد افشاگرانه اش، مخالفانی در داخل دولت کنونی افغانستان دارد و این افراد مانع چاپ آثار کاتب می شوند، پاسخ شما به این نگرانی ها چیست؟

این نگرانی ها بیهوده است. من فکر نمی کنم که هیچ کسی از مقامات دولت حتی در این مورد فکر هم کرده باشد. برعلاوه، این کار (چاپ آثار کاتب) به وزارت اطلاعات و فرهنگ مربوط است و وزارت اطلاعات و فرهنگ در هیچ حال تابع چنین سلیقه ها نیست.

شما عملا برای چاپ آثار کاتب برنامه ریزی کرده اید، بودجه ای اختصاص داده اید؟

بودجه اختصاص دادن کاری ندارد. ما وزارتخانه ای بسیار فقیر هستیم. با همین چیزی که داریم می خواهیم چاپش کنیم. در هر حال برای چاپ آثار مرحوم کاتب راهی پیدا می کنیم و پولی پیدا می کنیم. شما می بینید بخاطری که بودجه ما بسیار کم است، من گاه دست به دامن تاجر ملی می زنم و گاه دست به دامن سفارتخانه های خارجی و گاه موسسات غیردولتی خارجی تا برای خدمت به فرهنگ این کشور کاری شود.

اگر شما نتوانید بودجه ای برای این کار پیدا کنید، امکان این وجود دارد که امتیاز چاپ آثار کاتب را به بخش خصوصی و مراکز فرهنگی غیردولتی واگذار کنید؟

خب، آثار مرحوم کاتب را کوشش می کنیم خود ما چاپ کنیم و هم (اجازه می دهیم به) یک مرجع سالم. مرجع سالم که می گویم منظورم این است که دیدگاه علمی داشته باشد و کارش صرفا تجاری نباشد، در آن صورت فرق نمی کند که چنین مرجعی هم آثار کاتب را چاپ کند.

Link to source: http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2011/01/110110_k02-kateb-raheen-iv.shtml